اهمیت اطلاعرسانی از بازداشتیها: در تظاهرات و پس از بازداشت چه کنیم؟
محمد یراحی
...خوب بودن کافیست
اعتراضات سراسری در پی قتل «مهسا امینی» همچنان در سراسر ایران جریان دارد. شمار بازداشت شدهها بالا رفته است و به مرور اخباری از هویت کشتههای اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ منتشر میشود. این در حالی است که نیروهای امنیتی سراغ خبرنگاران و روزنامهنگاران رفته و ضمن تهدید و احضار آنها، تعدادی را هم از جمله «نیلوفر حامدی» بازداشت کردهاند.
در گفتوگوی هفتگی با «موسی برزین خلیفهلو»، حقوقدان درباره نکاتی که معترضان در خیابانها برای حفاظت از خود بایستی رعایت کنند، صحبت کردیم. برزین خلیفهلو نکاتی را نیز درباره لزوم اطلاعرسانی از بازداشتیها و چگونگی این اطلاعرسانی عنوان کرد.
تعداد بازداشتیهای اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ رو به افزایش است. از سوی دیگر، طبق اطلاع «ایرانوایر»، بازداشتیهای تهران را به زندان «اوین» و «فشافویه» منتقل کردهاند. جلوی این زندانها پر از خانوادههایی است که برای پیگیری وضعیت عزیزان خود به این زندانها مراجعه کردهاند اما از ترس نیروهای امنیتی و سرنوشت عزیزان خود در مقابل اطلاعرسانی مقاومت میکنند؛ در حالی که بنا به تجربه سالهای گذشته، اطلاعرسانی به موقع، یعنی به محض بازداشت، خصوصا برای افرادی که شناخته شده نیستند، اهمیت بسیاری در پروندههای قضایی آنها دارد.
همانطور که موسی برزینخلیفهلو توضیح میدهد، اگر کنشگران و روزنامهنگاران از طریق تلفن احضار میشوند، لزومی برای مراجعه به مراجع قضایی ندارند.
او میگوید احضار تلفنی، قانونی نیست و از نظر قانونی، شرکت در تظاهرات، قانونی است: «اینجا هم تظاهرات مسلحانه نیست و مردم عادی هستند و اگر خشونتی باشد، از طرف نیروهای امنیتی است. قانونا حق برخورد وجود ندارد.»
همانطور که گزارشهای مردمی حکایت دارد، پلیس فتا، دیدهبان فضای مجازی، سپاه یا وزارت اطلاعات به مردم پیامک ارسال میکنند که شما در حال فعالیت هستید یا توییت زدهاید و در فضای مجازی مشغول هستید و تحت پیگرد هستید. یا سپاه و اطلاعات تماس میگیرند و تهدید یا احضار میکنند. این برخورد در راستای ارعاب است؛ چه برای کنشگران تا شهروندان ناشناس.
این حقوقدان معتقد است که این پیامکهای ارسالی فاقد وجاهت قانونی و برای ارعاب است.
وزارت اطلاعات و سپاه در تماس با شهروندان و کنشگران آنها را تهدید و احضار میکنند در حالیکه این کار هم غیرقانونی است و موسی برزین توصیه میکند که با این تماس، بهتر است مراجعه نکنند: «تماسها با تلفنهای مخفی و بدون شماره را پاسخ ندهید. اگر جواب دادید، زیر بار پذیرش اتهام نروند.»
در عینحال به گفته این حقوقدان، اگر بازداشتی صورت میگیرد خصوصا در شرایط فعلی که ممکن است صدها و هزاران نفر بازداشت میشوند، تشخیص نهاد دستگیرکننده دشوار است و پاسخگویی مسئولان هم کمتر میشود. اینجاست که اهمیت رسانهای شدن مطرح میشود: «چون ممکن است کسی که دربارهاش اطلاعرسانی نمیشود، رفتار نامناسبتری با او داشته باشند. رسانهای کردن در این مواقع خیلی مهم است. خانواده نترسند.»
موسی برزین توصیه میکند بهتر است اسم و مشخصات فرد بازداشت شده، تاریخ و ساعت دستگیری، محل دستگیری و چگونگی بازداشت و در صورت ممکن نهاد دستگیرکننده را در اطلاعرسانی رعایت شود.
به گفته این حقوقدان در اطلاع رسانی ادامه پیگیری قضایی را هم بایستی خبر داد: «کسی که به تظاهرات میرود، حتما به یکی از نزدیکانش اطلاع دهد و محل تظاهراتش را هم اطلاع دهد. همچنین ممکن است بعد از دستگیری محل کار یا منزل تفتیش صورت بگیرد. اشیا دردسر ساز را از منزل باید دور کرد. مامورها همیشه لپتاپ، گوشی تلفن و دوربین عکاسی را میبرند. همچنین اگر مشروبات الکلی دارند، تخلیه کنند.»
در عینحال برزین توصیه میکند که تظاهرکنندهها گوشی تلفن به همراه داشته باشند تا هم وضعیت را ثبت کنند و هم اگر مشکلی پیش آمد، خبررسانی کنند اما پیش از رفتن به تظاهرت، اپلیکیشنها را پاک کنند و در واقع تلفنها را تمیزسازی کنند. در عینحال اگر در تظاهرات شرکت کردهاند، لازم نیست سریع به منزل برگردند و میتوانند مدتی جای دیگری زندگی کنند.
برزین میگوید تظاهرکنندهها بهتر است در تظاهرات صورت خود را بپوشانند. اما تصویر یک فرد در تظاهرات دلیل محکومیت نیست: «تظاهرکنندهها میتوانند به دوربینها ایراد وارد کنند که تاریخ آن روز نیست یا اصلا مشخص نیست آن شخص خود این افراد هستند یا نه. از طرفی میتوانند بگویند در آن لحظه صرفا رد میشدند.»
او میگوید اگرچه گروهی از بازداشتیها چند روز بعد از تظاهرات آزاد میشون اما یکسری را ممکن است برای سناریوپردازی نگه دارند: «ما توصیه میکنیم افراد بازداشتی تا جاییکه میتوانند مقابل اعتراف اجباری مقاومت کنند. از سوی دیگر ممکن است از آنها تعهد بگیرند. تعهدها اعتبار قانونی ندارند و به منزله اقرار نیست.»
تعهد حتی سوسابقه هم نیست. صرفا به دلیل ارعاب گرفته میشود.
موسی برزین درباره حقوق بازداشتیها میگوید آنها حق تماس تلفنی و معاینه پزشکی دارند و باید سریعتر به دادسرا اعزام شوند: «بازداشتیها بهتر است این حقوق را به زبان بیاورند. اگر ضرب و شتم شدهاند حتما درخواست معاینه پزشکی بدهند.»
از سوی دیگر خانوادهها به مقرهای بازداشت روزانه مراجعه کنند.
معمولا بازپرس و بازجوها خانوادهها را فریب میدهند که اطلاعرسانی نکنید: «اصلا این فریبها را باور نکنند. مدام به دادسرا و مراجع مراجعه کنند، اطلاعرسانی کنند، نامهنگاری کنند. پیگیری را رها نکنید. فشار خانواده در شرایط بازداشتی بسیار مهم است.»
موسی برزین خلیفهلو در این گفتوگو تاکید دارد، آنچه در ویدیوها و تصاویر از تظاهرات میبینیم و در خیابانهای ایران جریان دارد «دفاع مشروع» نام دارد که از نظر قانونی، مشکلی بر آن نیست.
او همچنین تاکید دارد خانوادههای زخمیها و کشتهها حتما شکایت خود را در مراجع و رسانهها ثبت کنند: «غصه نتیجه را نداشته باشید. این تصور اشتباه است. اگر هم نتیجه نداد. شکایت کردن ضرری ندارد. این شکایتها مستنداتی هستند که در جاهای مختلف به درد خواهند خورد.»